بررسی اثر فراوانی منابع طبیعی بر رشد اقتصادی

کشورهای برخوردار از نفت، مواد معدنی و به طور کلی ثروت منابع طبیعی، به طور متوسط، در نشان دادن عملکرد مناسب اقتصادی نسبت به همتایان خود که از چنین منابعی بی‏بهره‏اند ناکام مانده‏اند، که این امر عمدتاً به علت اثرات جانبی ناخوشایند چنین منابعی است. در این پژوهش با مرور ادبیات این حوزه، برخی از مهم‏ترین سازوکارهای اثرگذاری منابع طبیعی نظیر: (1) روندهای بلندمدت در قیمت‏های جهانی، (2) نوسانات قیمت، (3) کوچک شدن دائمی بخش صنعت، (4) نهادهای استبدادی و جرگه‏سالار (الیگارشی)، (5) فقدان نهادهایی که به ناپایداری و هرج و مرج دامن می‏زنند و (6) چرخه‏ای بودن بیماری هلندی، مورد بررسی قرار می‏گیرند. در این میان، تردیدگرایان، اساساً مفهومی به نام نفرین منابع طبیعی را به پرسش گرفته و به برخی از کشورهای صادرکننده کالا اشاره می‏نمایند که عملکرد موفقیت‏آمیزی داشته، و چنین استدلال می‏کنند که صادرات و رونق منابع الزاماً پدیده‏هایی برون‏زا نیستند. علاوه‏براین، برخی نهادها و سیاست‏ها که برگرفته از تجربه و پیشینه موفق کشورهایی است که به توانمندی استفاده مناسب از چنین منابعی دست‏یافته‏اند پیشنهاد می‏گردد. در این میان، با به‏کارگیری مدل مبتنی بر داده‏های تابلویی، برای مجموعه‏ای از کشورهای منتخب، طی دوره زمانی 2010-1996، اثر فراوانی منابع طبیعی بر رشد اقتصادی مورد آزمون قرار می‏گیرد. هر چند ضرایب برآوردی در مورد اثر نهادها موافق نظریه بوده است اما یافته‏های پژوهش نشان می‏دهند که فراوانی منابع طبیعی، نهادها و تعامل نهادها و منابع طبیعی اثر معناداری بر متوسط نرخ رشد سالانه gdp ندارند. نتیجه‏گیری نهایی از سازوکارهای متعدد اثرگذاری منابع طبیعی چنین نیست که نیاز به ثروت مواد معدنی، ضرورتاً منجر به توسعه نیافتگی اقتصادی از طریق بسیاری از این سازوکارها خواهد شد. بلکه به جای آن، بهتر است به فراوانی منابع به عنوان یک شمشیر دو لبه نگاه کرد، که هم مزایا و هم خطرهایی را در پی دارد. به همان اندازه که می‏تواند صرف امور نابجا گردد، به کارگیری شایسته آن می تواند منافع بی شماری را به ارمغان آورد.